Page 225 - congress

POSTER PRESENTATION / POSTER SUNUM

Geleceğin Çözümlerini Geçmişte Aramak: Prof. Nurettin Mazhar Öktel’in
Veteriner Farmakoloji Ders Kitabında Tıbbi Bitkilerin Analizi

Günümüzde ülkemizde veteriner hekimliğinde kullanılan tıbbi bitkiler, veteriner tıbbi ürün
olarak ruhsatlandırılamamakta; etkinlik ve toksisite verilerinin ilgili hayvan türlerinde GLP
koşullarında gösterilmesi zorunluluğu nedeniyle çoğu ürün yalnızca tamamlayıcı yem ya da yem
katkı maddesi kategorisinde piyasaya sunulmaktadır. Bu durum, ürünlerin ambalajlarında
belirtilen sağlık etkilerinin genellikle beyan esasına dayanmasına yol açmakta ve
standardizasyon açısından önemli bir boşluk yaratmaktadır. MedPlants4Vet (CA22109) COST
projesinde, veteriner hekimlikte kullanılan tıbbi bitkilerin bilimsel temellere dayalı olarak
araştırılmasını, güvenlik ve etkinliklerinin değerlendirilmesini ve Avrupa’daki geleneksel bilgi
birikiminin modern veteriner farmakoloji ile bütünleştirilmesini amaçlamaktadır. Bu kapsamda
veteriner hekimlikte kullanılan tıbbi bitkilerin tarihsel kaynaklardaki yerini ortaya koyarak bu
bitkilerin modern ruhsatlandırma süreçlerinde “basitleştirilmiş kayıt (fast tract)” yaklaşımıyla
değerlendirilmesine bilimsel zemin hazırlamayı amaçlamaktadır. Avrupa Birliği’nde (özellikle
insan hekimliğinde), bitkisel tıbbi ürünler için fast track benzeri hızlandırılmış yollar, geleneksel
ve iyi bilinen kullanıma dayalı ruhsatlandırma süreçlerini kapsamaktadır. Örneğin, Directive
2004/24/EC (Traditional Herbal Medicinal Products Directive), “geleneksel kullanım” temelli bir
basitleştirilmiş kayıt (simplified registration) süreci sağlamaktadır. Burada bir bitkisel ürünün: En
az 30 yıl kullanımı olması, bunlardan 15 yılının AB içinde geçmesi, mevcut literatürle etkinlik ve
güvenliğinin makul şekilde destekleniyor olması gerekmektedir. Bu kapsamda 1928’de Yüksek
Veteriner Okulu’ndan mezun olan, aynı zamanda Eczacılık Okulu’nu da tamamlayan, 1947
yılında Farmakoloji ve Toksikoloji Enstitüsü Müdürlüğü görevi yapan, erken Cumhuriyet
döneminde farmakoloji ve toksikoloji disiplinlerinin kurumsallaşmasına öncülük eden ve tıbbi
bitkiler dahil olmak üzere pek çok farmakolojik ajanı sistematik olarak eserlerinde işleyen Prof.
Dr. Nurettin Mazhar Öktel’in Farmakoloji Kitapları (1951 ve 1957) değerlendirilmiştir. Bu
değerlendirme, tıbbi bitkilerin veteriner hekimlikteki uzun süreli kullanımlarını belgeleyerek
basitleştirilmiş kayıt alanındaki boşluğun kapatılmasına katkı sağlayabilecek temel olması
amacıyla yapılmıştır. Çalışmada tarihsel içerik analizi yöntemi uygulanmıştır. İlk olarak, ders
kitaplarında bahsedilen tüm bitkisel ilaçlar ve özler gözden geçirildi. Her mevcut tür için botanik
ve yerel adları, kullanılan bitki kısımları, ekstraksiyon ve hazırlama yöntemleri, uygulama yolları,
farmakolojik etkiler ve terapötik endikasyonlar dahil olmak üzere bilgiler kaydedildi ve buna göre
kategorize edildi. Öktel’in eserlerinde pek çok bitki ve etken maddelerinin farklı hayvan
türlerinde uygulama yolu, dozu, farmakolojik etkinliği, toksisitesi gibi detaylarla açıklanmıştır.
Elde edilen veriler, Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde veteriner farmakolojinin Avrupa’daki klasik
farmakoloji literatürü ile paralel bir çizgide geliştiğini ve bitkisel drogların tedavi protokollerinde
merkezi bir rol oynadığını göstermektedir. Öktel’in eseri, veteriner farmakolojinin tarihsel
gelişiminde hem modern farmakolojiye geçişte bir köprü hem de geleneksel bitkisel tedavi
bilgisinin korunması açısından ülkemizde önemli bir kaynak niteliğindedir. Bu çalışma, COST
Aksiyonu CA22109 (Tıbbi bitkiler ve hayvan sağlığı: Geleneği modern veteriner hekimliğe
çevirme) kapsamında, MedPlants4Vet araştırmacıları için sağlanan Sanal Hareketlilik (VM)
Bursları tarafından desteklenmektedir. Bu destek, ağ içi işbirliğini ve bilgi paylaşımını
güçlendirerek ortak hedeflere ulaşmamıza önemli katkılar sağlamıştır. Sağladığı destek için
COST'a (Bilim ve Teknolojide Avrupa İşbirliği) teşekkür ederiz.
Anahtar Kelimeler: Nurettin Mazhar Öktel, tarihi içerik analizi, tıbbi bitkiler, veteriner farmakoloji,
MedPlants4Vet.

222